Verslag info- en gespreksavond Ringpark De Knoop 17 maart 2004
Ringpark De Knoop, Woensdag 17 maart 2004 vanaf 20.00 uur
Jeugddienst Hof Ter Lo
Verloop van de avond
- Context – inleiding (gebracht door Manu Claeys, zie Nota Infoavond Ringpark)
Zie ook : www.antwerpenmobiel.be en www.werkenantwerpen.be - Principes en krachtlijnen (idem)
- Processen (gebracht door Wouter Van Besien, zie nota)
- Bespreking (gemodereerd door Guy Fransen, journalist De Standaard, zie verslag hieronder)
- uitleg bij de tentoonstelling met historisch materiaal over de site van de ring (door Hendrik Roelandts)
Verslag van de discussie
Guy Fransen stelt de vraag naar de kostprijs.
Tot een degelijke kostprijsberekening zijn we nog niet gekomen. Ligt zo’n berekening binnen onze mogelijkheden? Het gaat om veel geld. Mogelijks overstijgt dit de mogelijkheden van de stad, het Vlaams Gewest, … Kan zoiets met Europese middelen? We moeten alleszins blijven die kosten afwegen tegen de vele maatschappelijke en milieubaten van de ringoverkapping. Dat is een veel belangrijker oefening dan de kostenberekening op zich.
Harry Schram (Ecohuis) noemt het project interessant. Hij stipt aan dat er nieuwe meetpunten voor de luchtkwaliteit komen (er was de vraag om op het Ecohuis één te installeren). Mogelijks heeft dat invloed op de toekomstige cijfers van de luchtkwaliteit in Borgerhout.
Ook Luc Vanmaele noemt het boeiend. Hij heeft wat suggesties:
- Hij hoort en leest niets over Spoor Oost (waar nu onder andere de firma Bulkhaum zit). Hij adviseert ook dit gebied in het project op te nemen. Je krijgt zo een doorlopend park naar Spoor Noord.
- Hij vraagt zich af of we beseffen hoe groot het gebied is. Dit kan niet enkel parkgebied worden. (Dit is ook de vraag of de bedoeling van de initiatiefnemers niet.)
- De overkapping wordt gesuggereerd tot aan de brug van de Plantin en Moretuslei. Hij suggereert ook de afrit te ondertunnelen. Deze kan bovenkomen op de Plantin en Moretuslei in de richting van de stad.
- Hij meldt dat er 1ste jaarsstudenten stedenbouwkunde bezig zijn met een werk rond de volledige ring.
Luc Lamote (Keerpunt) noemt het project ongeloofwaardig. Als droom is het project evenwel bijzonder waardevol. Hij noemt het een metafoor voor de toekomst. Zo’n plan kan een dynamiek losmaken. De zwakte van het plan bestaat erin dat het een toekomstplan is. Hij adviseert ons deelresultaten voorop te stellen. Er moeten deelresultaten geboekt worden of je houdt de dynamiek niet gaande.
Luc Buggelmans heeft vragen bij de ‘goedkope’ overkapping die we voorstellen voor het begin of einde van de E34. Nogal wat bewoners van de appartementen houden aan hun zicht op het Rivierenhof.
Goedkope overkapping is wellicht ongelukkig uitgedrukt. De initiatiefnemers zullen de tekeningen die Mark Depreeuw daar ooit over maakte mee op de (toekomstige) website zetten.
Stefaan Nieuwinckel komt tussen namens SPa Borgerhout. Hij getuigt dat het ringpark als droom heel wat in beweging zet. SPa Borgerhout heeft dit samen met Spa Berchem en Deurne besproken. Het betreft inderdaad een spectaculair groot gebied. Maar toch moeten we het nog groter zien. In Berchem zijn ze al langer met het idee van een overkapping bezig. Ook in Zwijndrecht hebben de inwoners ideeën rond overkapping. Laat ons dit allemaal samen bekijken.
Wat de financiële middelen betreft: hij wijst erop dat er van de middelen van doelstelling 2 (Europese middelen) schandalig weinig naar Borgerhout komen.
De initiatiefnemers beamen dat de ring in zijn geheel bekeken moet worden. Maar het belang van de lokale betrokkenheid maakt dat we daar niet te ver in kunnen gaan.
Gerda Geerts pikt in op het idee om een maatschappelijk draagvlak te creëren. Ze heeft suggesties: gaan uitleggen op vergaderingen van bewonersgroepen, een standje op Muziek in de Wijk, een permanente tentoonstelling.
Eric Lenaert (Zurenborg) pikt daar op in. Hij wijst erop dat de initiatiefnemers dit niet alleen kunnen dragen. Er moet een groter netwerk komen. Mensen mogen niet afwachten. Mogelijks kunnen we het nodige leren uit de ervaring van de mensen achter Spoor Noord.
Harry Schram meldt een tijdelijke tentoonstelling in het Ecohuis over de geschiedenis van de Turnhoutsebaan. Mogelijks kan het initiatief Ringpark De Knoop daarop inpikken.
Ronald Gestels (Zurenborg) wil het engagement van zijn bewonersgroep bepleiten.
Kristof Boving wijst op de mogelijkheden rond een minimale en maximale optie. Vooral Borgerhout-Zuid (onder Turnhoutsebaan) heeft geen open ruimte. Hij zou prioriteit geven aan het stuk tussen de Stenenbrug en Plantin en Moretuslei. Hij suggereert BorgerhouDt van Mensen een grotere groep bij dit initiatief te betrekken. Mogelijks kan ook een nieuwe naam; wat dan moet suggereren dat het niet langer louter een initiatief van BvM is.
Erik Lenaerts geeft mee dat nogal wat gronden langs de Ring eigendom blijken van het Ministerie van Financiën. Dat is geen gemakkelijke partner, want vermoedelijk willen die vooral die gronden te gelde maken.
Guy Fransen wijst op de kantoren en industriële gebouwen die er kwamen op “de Banaan”. Dergelijke nieuwe projecten kunnen het project hypothekeren. De ontwikkeling van “de Banaan” kwam er ondanks het groene ringbos in het vorige ruimtelijke structuurplan.
BvM had reeds een gesprek met het district. Het district weet niet van dergelijke nieuwe plannen. BvM gaat voor de opname van Ringpark De Knoop in het volgende ruimtelijk structuurplan. Lukt dit niet, dan moet er op zijn minst een soort moratorium komen dat ervoor zorgt dat er voorlopig geen plotse ad-hoc bebouwing langs de ring kan komen.
Walter Verbruggen (districtsschepen Deurne) steunt het initiatief volledig. Hij wijst erop dat de plannen van Mark Depreeuw in Deurne bekend zijn. In het bestuursakkoord van Deurne zitten aanknopingspunten met deze visie.
Bart Martens vraagt dat de verschillende betrokken buurten (Zwijndrecht, Berchem en Borgerhout- Deurne) bij elkaar gaan zitten. Het lijkt hem aangewezen dat de krachten gebundeld worden en een algemene visie wordt ontwikkeld op de inrichting van gans het gebied tussen en langs Singel en Ring. We moeten immers voorkomen dat men voor de financiering van een groene overkapping via een PPS-constructie nagenoeg de volledige groene restruimte langs Singel en Ring gaat overleveren aan de vastgoedsector. Dan worden immers andere buurten de dupe van het groen overkappingsproject.
Hij heeft het er wel over dat we de vis niet mogen verdrinken. Samenwerken met andere buurten wil niet zeggen dat Borgerhoudt van Mensen het eigen project niet verder moet uitwerken en promoten. Mogelijk kan ook het Plan Milieu Effecten Rapport dat in opmaak is rond het Masterplan bepaalde overkappingen nog als ‘milderende maatregel’ bestuderen zodat ze al verder vorm krijgen.
Dirk De Schepper van Groen! Berchem wenst in te gaan tegen het idee van een metafoor. De Ring is amper 40 jaar oud. Een Ring was vroeger even onrealistisch. Het overkappingsidee in Berchem is 4 jaar terug gelanceerd. Het werd weggelachen. Nu komt G. Bossuyt, bevoegd Vlaams minister, er zelf mee. We moeten het plan voorstellen, niet als droom, maar om het te realiseren. Hij wijst er ons op dat we vooral moeten doen waar we goed in zijn: ideeën lanceren! We moeten verder de rol van emotionele betrokkene spelen. De term “ideeënfabriek” valt. We moeten alle beschikbare middelen gebruiken: bijv. die tentoonstellingsruimte in het Ecohuis. Hij komt terug op het standje op “Muziek in de Wijk”, op de barbecue van de Drei Pleintjes. Hij verwijst naar de barbecue op de Leien. Waarom geen barbecue op de Ring organiseren?
We moeten onze rol bewaken. Komt er een planningscel (cfr. Spoor Noord) dan overstijgt dit al vlug het petje van bewoners. Hij vindt het niet aan ons om onze rekenmachine boven te halen. We moeten niet zelf op onze ideeën gaan beknibbelen omwille van de centen. Wij moeten geen concessies doen. We mogen niet in de val trappen van op te nemen waar we niet goed in zijn.
Dirk Lenaerts van stRaten-generaal wil er nog een offensiever verhaal van maken. Misschien moeten we niet de kost, maar de maatschappelijke winst berekenen. We kunnen een Sociaal Effecten Rapport opstellen. STraten Generaal speelt al een tijdje met het idee van zo’n ‘SER’. Om inspiratie te halen over de invulling van het SER, kunnen we terecht bij Spoor Noord. Daar bestaan studies over de maatschappelijke meerwaarde van een park.
David Stevens (Vlaamse administratie) suggereert een trekker voor het project te zoeken. Hij wil bij de Vlaamse administratie bepleiten dat zij dit op zich nemen. Hij wijst op de komende Vlaamse verkiezingen. Hij wil actief meewerken.
Hij wijst op het belang van planmatig werken en om zo ontgoochelingen te vermijden.
Poging tot synthese
Enkele vragen en suggesties komen duidelijk naar boven:
Je kan Ringpark De Knoop niet op zich alleen bekijken. Er zijn ook initiatieven over overkappingen in Berchem en Zwijndrecht. Hoe gaan we hiermee om? Komen we enkel op voor ons stuk? Gaan we in overleg met anderen? Nemen we deel aan zo’n overleg of gaan we dit trekken? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we ‘de krachten bundelen’ maar toch ‘de vis niet verdrinken’? De expliciete steun van de disctrictsschepen uit Deurne en van het wijkcomité Zurenborg (twee belangrijke aanpalende gebieden) doet alleszins deugd …
Het is een droom, maar toch moeten we resoluut kiezen voor de realisatie. We moeten deelresultaten zien te boeken, om zo stap voor stap vooruit te gaan.
Er zijn maximale invullingen van het Ringpark (met half klaverblad E34 – met spoor Oost erbij) en er zijn minimalere opties. Hoe bereiden we ons voor op mogelijke keuzes die moeten gemaakt worden?
De rol van BorgerhouDt van Mensen moet zijn (waar we goed in zijn): ideeënfabriek, maatschappelijk draagvlak creëren, partner blijven, … De technische uitwerking of de zoektocht naar financiering is niet voor BvM. Wij moeten wijzen op de maatschappelijke winst.
Heel wat suggesties kwamen voor het ‘creëren van een maatschappelijk draagvlak’: gaan spreken bij bewonersgroepen, infostand maken voor op barbecue Drei Pleintjes, ontwikkelen website , Muziek in de Wijk, Barbecue op de Ring, …
We moeten op zoek naar een trekker met allure om het idee verder te realiseren: de Vlaamse administratie, de gouverneur, het stadsbestuur, …
Kortom: we hebben nog werk.
Nota info- en gespreksavond Ringpark De Knoop 17 maart 2004
1. Context: een stadsdeel op zoek naar open ruimte en gezonde lucht
Borgerhout is een bruisend district waar het boeiend en prettig is om te wonen. Toch zijn er ook onmiskenbaar problemen, die moeten aangepakt worden:
- Borgerhout is volgens berekeningen de dichtstbevolkte ‘gemeente’ van Vlaanderen. Procentueel wonen hier ook de meeste kinderen en jongeren van de Antwerpse districten. Het gebrek aan open ruimte, groene zones, recreatiegebied en ontmoetingsplekken is groot.
- Volgens constante metingen van het Vlaamse gewest is de luchtkwaliteit in Borgerhout (meetstation R801) bij de slechtste van Vlaanderen (www.irceline.be).
- De ringweg vormt een onveilige barrière tussen oud-Borgerhout, nieuw-Borgerhout en Deurne-Noord. De lokale mobiliteit lijdt eronder.
- Delen van Borgerhout en Deurne-Noord kennen verkrotting, leegstand en hoge werkloosheid. De lokale middenstand op de Turnhoutsebaan heeft het moeilijk.
- Verschillende leefstijlen en culturen zoeken er moeizaam naar gemeenschappelijkheid.
Een nieuwe invulling van het ringgebied tussen Borgerhout en Deurne zou op al deze vlakken een stap vooruit kunnen betekenen. In juni 2004 wordt het voorontwerp van het ruimtelijk structuurplan goedgekeurd door het schepencollege. Op veel plaatsen in Antwerpen wordt nu al geïnvesteerd in stedebouwkundige uitbreiding, verbeterde infrastructuur en veiliger mobiliteit (‘Werf van de Eeuw’). Borgerhout en Deurne-Noord hierbij over het hoofd zien is meer dan een gemiste kans.
2. Een nieuwe kijk op de Ring: principes
1. van longitudinaal of lineair (langs de snelweg) naar transversaal (de snelweg dwarsend; oog voor de lokale doorwaadbaarheid van de zone)
2. van dominant bovenlokaal naar dominant lokaal gebruik
3. van dominant verkeersas naar dominant 'groene campus' met verblijfs- en ontmoetingskwaliteiten
4. van geïsoleerd (ad hoc) naar geïntegreerd (visie)
5. van homogeen naar heterogeen (functie-invulling)
6. van gesloten naar open (mentale kwaliteit)
7. van grijs en grauw/dood geometrisch naar fris en kleurrijk/speels organisch (visuele kwaliteit)
8. van medisch ongezond naar gezond (luchtkwaliteit)
9. van dominant luid naar dominant geluidsluw/stil (geluidskwaliteit)
10. van harde modi naar zachte modi, incluis plaats voor strikte functiescheiding (verkeerskwaliteit)
3. Dat leidt tot de volgende krachtlijnen
* Dubbelgebruik van de ruimte door het wegwerken van de Ring (R1) in een tunnel (cfr. Craeybeckxtunnel) en door een groene overkapping (cfr. systeem architect Mark Depreeuw) over de E34.
* Dominant groen herwonnen stadsgebied, met gemengd karakter. Ruimtelijke verdichting, continu gebruik, verscheidenheid van activiteiten: bevordert de veiligheid. Geen plaats voor restruimtes die anti-stedelijkheid uitademen; wel aandacht voor ecoducten.
* Een warme plek: oversteekbaar, bereikbaar, geluidsluw ... Plaats voor ontmoeting (een forum), verpozing, verblijf, ... Accent op zachte modi.
* Lokale bestaande dynamieken versterken. Groene, culturele, residentiële en bedrijfsgerichte assen verder uitbouwen en verankeren door buurtversterkende clusters te vormen met de onmiddellijke omgeving. Op die manier de meest aangewezen plaats zoeken voor woonzones (bv. naast Hof ter Lo en naast buurt Collegelaan), culturele as (bv. Roma tot aan muziekschool), bedrijvenpark aan de periferie (bv. Ooststatie, Plantin en Moretuslei, op- en afritten), moskee (bv. buiten de Bretel, als tweelinghelft van de Peperbus), groen park (bv. naast Oud-Borgerhout bezuiden Stenenbrug: nood daar het hoogst), groene vinger (bv. vanuit Rivierenhof tot aan Donkere Poort), sportterreinen, enzovoort.
* Qua uitstraling: divers en lokaal. Accentverschuiving van uniform gebruik door één bepaald publiek (gemotoriseerd bovenlokaal vervoer) naar aantrekkelijke diversiteit waar een gemengd publiek iets te ontdekken heeft of betrokkenheid ervaart. Klemtoon op lokale gebruik dat kwalitatief hoogstaand ingevuld wordt (materiaalkeuze, clustervorming, kleinschaligheid, ...). Bovenlokale uitstraling volgt dan vanzelf.
4. Het proces is belangrijk
Behalve probleemgebieden vormen de wijken rond de zone ook creatieve nesten vol engagement, waar het besef leeft dat de publieke ruimte dient geherwaardeerd als plaats voor belangstelling, ontmoeting en betrokkenheid. De openbare ruimte is een informele plek waar elke bewoner en gebruiker gelijkwaardig is, waar ook ‘de ander’ dus zijn stek moet vinden, of hij/zij nu rijk of arm, sterk of zwak, mainstream of alternatief, autochtoon of allochtoon, enzovoort is.
De Knoop kan een belangrijke rol spelen in een duurzame versterking van de ecologische, sociale, culturele en economische integratie. Alleen al het proces dat leidt tot de verwezenlijking ervan – een proces waarin communicatie in vele gedaanten voorop staat – zal, wanneer dit verstandig en fair verloopt, het lokale maatschappelijke weefsel hechter maken. Onder het motto ‘van voor de mensen naar door de mensen’ (= een elfde principe) laten we ons daarbij inspireren door drie voorbeelden:
a. Stad aan de Stroom: brede discussie over de kwaliteit van de openbare ruimte
Eigenlijk willen we eenzelfde inhoudelijke impact nastreven. Ook Stad aan de Stroom wilde de bestaande kijk op een stedelijk gebied veranderen: van met de rug naar de rivier naar gericht op de stroom. Zo pleiten we voor een Stad aan de Ring, die niet langer de achtertuin van Borgerhout en Deurne is, maar een plek om fier op te zijn en waar men graag vertoeft.
b. Cinema Roma: een lokale dynamiek
Een netwerk van initiatiefnemers en vrijwilligers (geëngageerde bewoners, maar ook zich betrokken voelende privé-sponsors en middenstanders) vormt een nieuwsoortig middenveld dat zich tegen beter weten in maar met veel goesting organiseert rond een impulsproject. Bij de Roma gaat het over cultuur, bij De Knoop om de kwaliteit van de publieke ruimte.
c. De ModeNatie: de overheid als niet-hiërarchische partner
De Mode-academie, de provincie en de privé-sector stonden op gelijke hoogte met elkaar, en konden zo tot een creatief en sterk resultaat komen. Ook bij De Knoop zal de overheid een cruciale partner worden, maar we vinden niet dat de bewoners moeten wachten op een bestuurlijk voorstel of resultaat. De bewoners, de politiek verantwoordelijken en de planners moeten samen het proces afleggen.